Lang verhaal kort – bijbelstudie op clownsschoenen

Peter van Dijk is een dappere uitgever. Misschien ken je hem helemaal niet – en ik denk dat hij daar totaal niet mee zit – maar één van zijn uitgaven ken je zo goed als zeker wel: de spraakmakende JEZUS glossy. We zijn ermee bestookt, met die glimmende eenmalige magazine-uitgaven (ach gossie, weer een glossy) en ik heb me er ook wel eens schuldig aan gemaakt. Peter deed het nog eens dunnetjes over met een glimmende uitvoering van Het Boek en een uitgave over de dood die, zo vrees ik, in schoonheid gestorven is. Hoe dan ook, Peter is een christelijke uitgever met ballen. En die moed spreekt ook uit het boekje LANG VERHAAL KORT dat bij zijn uitgeverij Adieu Media verschenen is. Het is, in mijn woorden, een bijbelstudie op clownsschoenen. Remco Veldhuis (bekend van Veldhuis en Kemper (‘Ik wou dat ik jou was’…) deed wat relatief weinig mensen doen: de hele bijbel van Genesis tot Openbaring doorlezen. En er dan ook nog publiekelijk iets van vinden. Veel mensen geven een mening over de bijbel en het geloof zonder serieus onderzoek, dus Veldhuis verdient allereerst waardering voor de genomen moeite. Hij schreef in 120 pagina’s zijn grappige observaties bij alle bijbelboeken – steeds met een serieuze ondertoon. Bij de meest ‘losse’ bijbelstudie die ik gehoord heb was dat hooguit andersom: heel veel vrome praat met af en toe een verantwoord grapje waar je beleefd om mag glimlachen.
Wat vind ik ervan? Lang verhaal kort, ik vind het boekje van Veldhuis afwisselend vermakelijk en flauw, plagerig en persoonlijk. En ik wil vooral dat laatste, het persoonlijke element, in deze blogpost op waarde schatten. Als geboren Haarlemmer vind ik het om te beginnen leuk om te lezen dat hij als jongetje met zijn vader naar de V&D in het stadscentrum ging en daarna ook bij de Bijbel-in naar binnen wilde. Maar ‘dat mocht niet’ van zijn pa ‘want daar hebben wij niets te zoeken’. In de persoonlijke intermezzos wordt duidelijk dat de ouders van Veldhuis ronduit bot en liefdeloos zijn behandeld door de kerk. Ik kan het niet mooier maken, dit is gewoon wat er gebeurd is en ik voel als christen de plaatsvervangende schaamte (een diep christelijk gevoel, overigens). Het is dus op zich al een wonder dat Veldhuis het Woord een blik waardig gekeurd heeft en dat hij een serieuze poging heeft gedaan om alle bijbelboeken te lezen en te begrijpen. En dat is zelfs voor ingewijden een onmogelijke opgave. Dat wil zeggen: lezen gaat nog wel, maar veel bijbelse zaken gaan ons begrip te boven.

Je kunt met deze aanpak natuurlijk niet anders dan de Bijbel schromelijk tekort doen. Dat weet Veldhuis zelf ook wel en hij maakt er geen geheim van. De subtitel geeft aan dat het gaat om een bespreking van de Bijbel door een leek, en dat is te merken. Tegelijkertijd is dat juist mooi en verrassend, want Veldhuis wordt niet gehinderd door een overdaad aan kennis en zegt lekker wat hij zelf denkt en vindt. Vrij en onbeschaamd en dat is een verademing. Ik denk dat er heel wat vrome bijbelstudies gegeven worden door officieel erkende of zelfbenoemde kenners die niet durven te zeggen wat ze ten diepste zelf denken, dus ik ben blij met zoveel ontwapenende eerlijkheid. Af en toe werkt de vrijmoedige toon en woordkeuze ook bij mij ontregelend, al ben ik wel wat gewend en kan ik een directe, eerlijke aanpak altijd wel waarderen.

Mag je eigenlijk wel zeggen dat een kleinkunstenaar op clownsschoenen loopt? Is dat niet vloeken in het theater? Ik mag dat zeggen, want ik ben een ware leek op dit gebied. En Veldhuis gedraagt zich in mijn ogen als een echte clown door zo vaak mogelijk opvallend gek en grappig te doen. Dat vond ik bij zijn presentatie van the Passion al niet altijd goed uitpakken – je kunt ook te hard je best doen om leuk gevonden te worden. In dit boekje vind ik ook niet alle grappen even geslaagd. Maar goed, smaken verschillen en ik denk dat deze teksten vanaf het podium veel beter overkomen dan vanaf papier of beeldscherm. Dat is overigens met de bijbeltekst ook zo – je kunt het beter horen en beleven dan van papier lezen.

De persoonlijke anekdotes, vooral de dingen die Veldhuis tussen neus en lippen door met de lezer deelt over zijn vader, raken mij nog het meest. Een vader die van mij alle begrip zou krijgen wanneer hij helemaal niets meer met het geloof te maken wil hebben, en die toch aan het eind van zijn dagen ruim de tijd neemt om zijn zonden op te biechten. Misschien wel met het idee: je weet maar nooit! Veldhuis junior schijnt op dezelfde manier nogal opportunistisch te geloven: “Ik hóóp dat er ‘iets’ is na de dood, maar geloof ondertussen in de evolutie. Maar mocht er dan stiekem toch ‘iets’ zijn, dan sta ik toch een beetje op de gastenlijst.”

‘Een beetje geloven voor de zekerheid’, noemt hij dat een paar regels verderop. Hij is er tenminste volkomen eerlijk over en ik vraag me af hoeveel gelovigen ook angstvallig ‘het zekere voor het onzekere’ nemen – zonder dat ze uit diepe overtuiging de hele bijbel voor absoluut waar houden of alle moeilijke geloofsvragen onder ogen durven te komen. En daar zit natuurlijk wel een punt voor nader onderzoek, zowel bij mensen als Veldhuis die bij wijze van spreken representant is van dagjesmensen die in korte broek, t-shirt en op teenslippers ook eens voor de aardigheid een kerk binnenlopen (‘Wat een muf gebouw. Maar ook wel weer mooi’), als bij brave kerkleden die wekelijks hun vaste plekje opzoeken ‘omdat ze nu eenmaal geloven’. Dit is het punt van onderzoek: gaat het in de bijbel om een verzameling natuurkunde-, biologie- en geschiedenisboeken, of hebben we het hier over een andere categorie – meer passend in de wereld van kunst en literatuur? Kennelijk denkt Veldhuis dat geloven in evolutie niet te verenigen is met geloven in schepping. En daarmee staat hij aan dezelfde kant als veel orthodoxe christenen.

Ik weet dat juist streng-orthodoxe gelovigen keihard van hun geloof kunnen vallen wanneer de twijfel lang genoeg aan hun religieuze fundament geknaagd heeft. Dit zijn mensen die zelfs ‘missionair atheïstisch’ kunnen worden omdat ze een gloeiende hekel hebben gekregen aan de kerk en aan de God die in hun ogen niet bestaat. En daarna besteden zij met religieuze ijver veel tijd en energie aan de bestrijding van ‘al die onzin’.

Maar gelovigen die de Bijbel zien als een verzameling heilige boeken van onvolkomen mensen die hun diepste ervaringen over het leven met God hebben opgeschreven en doorgegeven, komen niet zo snel vreselijk in de knel. Geloven zij dat de bijbel door God geïnspireerd is? Niet altijd. Ik geloof dat persoonlijk met overtuiging wel – en ik reken mezelf tot de categorie niet-fundamentalistische christenen. Mensen hebben hun levensgeest sowieso niet zelf ingeblazen en iedere creatieveling weet dat de beste ideeën ‘zomaar’ bij je op kunnen komen. Inspiratie, noemen we dat dus – en het gebeurt natuurlijk niet ‘zomaar’. De mensen die de 66 boeken van de bijbel geschreven hebben (in zeer wisselende omstandigheden en totaal verschillende tijden!), waren met zekerheid geïnspireerd en ze stonden niet op zichzelf maar in een eeuwenlange traditie van ontvangen, beleven en doorgeven. En het is – bij alle verschillen en tegenstrijdigheden – vooral opmerkelijk dat er zoveel lijnen in die verzameling heilige boeken te vinden zijn, alsof er achter al die beeldschermen vol woorden toch ergens een supercomputer schuilgaat. Ook kun je, wanneer je als Veldhuis deed, de 66 bijbelboeken doorleest en op zoek gaat naar rode lijnen, ontdekken dat er een trage voortgang in het denken en geloven zit. Zelf beschouw ik dat als ‘voortschrijdende openbaring’, maar je mag het op aards niveau ook zien als langzame beschaving en geleidelijke kennisontwikkeling.

Bij alle grappen en grollen komt Veldhuis regelmatig met een diep inzicht en een uitstekende vraag op de proppen. Zo stelt hij terecht dat het logisch is dat er iets hogers is waar iets lagers uit voortkomt. Dat is de menselijke ervaring van alle tijden. Ik zou het zo willen formuleren: “Waarom zou God niet bestaan? Wij bestaan toch ook?”

Ook grote vragen als: Waarom heeft God het kwaad een kans gegeven, waarom drukt hij niet op de reset-knop om van al het gedonder af te zijn, waarom is er steeds een offer nodig om de zaak weer in orde te krijgen? Allemaal kwesties die diepzinnig en uiterst relevant zijn.

Als dit leven een uit de hand gelopen grap is, dan zou ik zeggen: doe jezelf een plezier en leef je maximaal uit en doe dat alsjeblieft op een manier die anderen geen schade toebrengt of verdriet doet. Maar als je de schoonheid en het lijden van het bestaan toch iets te complex vindt voor een eeuwenlange absurdistische theatervoorstelling, dan zou ik die grote kwesties serieus gaan overdenken en in gesprek gaan met mensen die er nog langer en dieper over hebben nagedacht. Bij zoveel zottigheid (in de bijbel wordt het evangelie, het goede nieuws ook aangeduid als ‘dwaasheid’ en ‘schandaal’) moet je niet verbaasd opkijken wanneer die vrolijke clownsschoenen ineens een bijzondere Weg inslaan. Het zijn ontvankelijke mensen die eerlijke vragen stellen, hun onbegrip en ongemak niet stilletjes en angstig wegmoffelen maar luidkeels en uitvergroot meedelen, die op het spoor van de Waarheid komen. Het zijn mensen die onbeschaamd en onbegrensd van alles wat goed en mooi is kunnen genieten en die het kinderlijke niet verwerpen maar omarmen, die op een onverwacht moment het echte Leven zullen vinden. Daar ben ik ook van overtuigd.

“Ik dank U Vader, dat U deze dingen voor de wijzen en verstandigen verborgen hebt en ze aan jonge kinderen hebt geopenbaard …” – zo sprak de Zoon ooit.

PS Dit nog. Met het eindoordeel: ‘oordeel niet’ kan ik het niet eens zijn. Dat kan niet de eindconclusie van de bijbel zijn. ‘Heb lief’ komt meer in aanmerking, maar dat zou ook te kernachtig zijn. Jezus vatte het perfect samen (heb God lief boven alles en je naaste als jezelf) dát is waar het in de bijbel en in het leven om draait. Natuurlijk heeft Jezus gezegd dat we niet moeten oordelen, maar er is altijd een context. We mogen niet schijnheilig oordelen, niet liefdeloos oordelen, niet onrechtvaardig oordelen. Maar de bijbel hangt van de oordelen aan elkaar en bij elke keuze die we in het leven maken oordelen wij. Het kan niet anders. De bijbel zegt nergens: ‘Ga maar je goddeloze gang en laat elkaar toch met rust’. Dat zou een verschrikkelijke samenleving opleveren.