De komende tijd wil ik op dit blog wat gedachten delen over populisme en polarisatie. Deze blogserie krijgt de naam DIVIDE ET IMPERA (verdeel en heers). Ik doe dit omdat ik vind dat we in een zeer verwarrende tijd leven waarin we steeds gemakkelijker tegen elkaar uitgespeeld dreigen te worden. Daar moeten we ons bewust van zijn en intellectueel tegen wapenen. Graag orden ik hier mijn eigen gedachten en laat ik anderen waar nodig mijn mening aanvullen en bijstellen. In deze eerste blogpost denk ik na over ontwikkelingen op het gebied van nieuwsvoorziening en opinievorming. Hoe onderscheiden we feit van fictie? Welke media en opiniemakers kunnen we vertrouwen en wat zijn de gevaarlijke ontwikkelingen waar we als kritische geesten op bedacht moeten zijn?
Als kiezer en nieuwsconsument krijgen we heel veel informatie te verwerken en het wordt in mijn ogen steeds lastiger om onderscheid te maken tussen feitelijk nieuws, eerlijke interpretatie / uitleg (duiding) en bewuste verdraaiing van de werkelijkheid. Met een beroep op vrije meningsuiting wordt er van alles en nog wat beweerd – en gelukkig mag dat – maar het is wel van belang dat we deze informatie goed filteren en op waarde schatten. Ik vind dat steeds moeilijker worden, ook omdat zich tegelijkertijd twee bewegingen in het landschap van nieuwsvoorziening en opinievorming voordoen.
FREE FOR ALL
Enerzijds zien we hoe de nieuwsmedia – zoals alle belangrijke ondernemingen – steeds meer in handen komen van grote corporaties (dat zou ons bezorgd moeten maken over mogelijke belangenverstrengeling, verlies aan eigenheid en pluriformiteit). Anderzijds klinkt er een kakofonie aan stemmen en meningen in onze oren dankzij het internet met ontelbare websites, blogs en sociale media waar het free for all is. Beide bewegingen zouden idealiter voor een nieuw evenwicht kunnen zorgen, want de gevestigde media worden gecontroleerd door de publieke opinie en internet draagt belangrijk bij aan democratisering (in de zin van inspraak) en meningsvorming. De eenvoudige nieuwsconsument hoeft zich niet meer te beperken tot het schrijven van ingezonden brieven aan het plaatselijk nieuwsblad.
Je mag je afvragen of de snelheid niet ten koste gaat van de zorgvuldigheid
Aan de bovenkant van de nieuws- en meningenmarkt zien we dat de pluriformiteit en journalistieke onafhankelijkheid in het gedrang dreigen te komen door het ontstaan van mediamultinationals. Grote nieuwszenders overschreeuwen elkaar met breaking news en proberen zichzelf vooral te onderscheiden door als eerste hun berichten de wereld in te slingeren. Je mag je afvragen of de snelheid niet ten koste gaat van de zorgvuldigheid. Is deze zorg over scoringsdrift en eenvormigheid terecht of zullen media-multinationals er (uit overtuiging en pragmatisme) zelf voor zorgen dat hun redacties onafhankelijk en met behoud van identiteit en diepgang hun werk kunnen blijven doen? Dat laatste hoop ik zeer, maar ik zie vooral meer hyperigheid en ‘snel nieuws’ met soundbites en clickbait.
Snelheid is van belang! Met dank aan Wouter v.d. Toorn die deze cartoon (als eerste?) deelde op Twitter.
FAKE NEWS
De Amerikaanse acteur Denzel Washington kreeg onlangs voor de draaiende camera een microfoon onder de neus geduwd om iets te zeggen over ‘fake news’. Zijn reactie was zo scherpzinnig dat de video al snel viral ging. Kennelijk had deze man goed over dit onderwerp nagedacht want de aanwezige journalisten (en iedereen die met hen meekijkt en -luistert) werden getrakteerd op een paar vlijmscherpe uitspraken die hij zo uit de mouw leek te schudden. Het fragment staat hieronder.
Mijn vraag aan de lezers van dit blog: laat eens in de comments hieronder weten hoe je zelf omgaat met feiten en meningen. Welke nieuwsmedia en opiniemakers acht je betrouwbaar en wanneer slaan de meters van jouw ‘bullshit detector’ in het rood? Ik ben benieuwd.
Paul Abspoel 
Intressant. Allereerst bescherm ik mezelf door het nieuws niet op de voet te volgen. Af en toe en dus niet iedere dag kijk ik naar het journaal. Dit om inderdaad kritisch te blijven. Want hoe snel word je niet meegezogen in hypes. We leven op een postzegel wat het nieuws betreft. Ik neem graag kennis via RD, Elsevier en laat me graag adviseren door andere reactie’s.
Moedige poging, Paul. Orde en waarheidsvinding zoeken in de kakofonie van nieuws, allerlei, vaak tegengestelde meningen en elkaar in steeds sneller tempo opvolgende hetzes en hypes.
Zelf ben ik, van nature nieuwsgierig en leesfanaat, de laatste jaren gestopt met journaal kijken en uitgebreid kranten lezen, het kostte te veel tijd en was vaak te ‘partijdig’. Social media kwam in en was veel sneller beschikbaar. Rangen en standen vielen weg, iedereen kon je volgen. Mooie inkijkjes, zeker. Soms. Direct, boven op het nieuwste nieuws, ook spannend.
Maar er zaten ook negatieve kanten aan, te veel, te vluchtig, te van-de-hak-op-de-tak. En de laatste tijd ontbrandt aan alle kanten de strijd, maakt niet uit waarover. Vuur en vonken, geblaat en geblér. Zinloos, jongens en meisjes, schreeuwen tegen ‘muren’ … En de politiek in de ivoren torens daalde af naar de aarde, en liet de oren hangen naar het ‘gewone volk’. Tja … toen ging het pas echt ‘los’.
Tegenwoordig volg ik alles vluchtig, van een afstand, bij vlagen, bedachtzaam, met een korrel zout. Hier en daar pluk ik wat van internet, maar de echt goede stukken staan dan weer achter een betaalmuur. Ik waardeer de grotere openheid die er in het Ref. Dagblad is gekomen voor ‘echte’ problemen, ik snuffel aan het ND, ik klik soms wat interessante stukken aan via tweets, bijvoorbeeld de opniebijdragen van Bas Heijne.
Maar voor de rest verbaas ik me zeer over de snelheid van alle veranderingen in deze wereld. Er broeit iets, het brandt, onderhuids, het bruist en botst, steeds vaker bovengronds. Het is overal en nergens ‘oorlog’, en in bepaalde, afgebakende oases maakt men zich druk om haarkloverijen, in de kerk doet men zijn onbekommerde ding, hier in eeuwenoude oer-vertrouwde woorden, daar in hypes en hipheid …
Waar het heen gaat, hoe het verder moet? Geen idee. Maar lang kan het niet meer duren, voor oude beloften wakker worden, voor voorspellingen uit een ver verleden werkelijkheid worden, voor het gigantisch fout zal gaan, om ooit tot vrolijke vrede te kunnen worden omgeploegd en opgebouwd.
Ik ben geen ziener, maar ik geloof wel in vergezichten, ik ben geen pessimist, maar ik denk dat de weg wel dóór de woestijn heen moet, om bij dat beloofde land te kunnen komen …
Zelf luister ik sinds jaren graag naar de BCC World Service omdat ik meen dat dit de meest betrouwbare internationale nieuwsbron is. Ik heb minder vertrouwen in Amerikaanse nieuwszenders en heb ook moeite met hun hijgerige, sensationele ‘breaking news’ toon. In Nederland lees ik regelmatig de Volkskrant, NRC, Trouw en het Nederlands Dagblad (ligt bij ons in de kantine). Af en toe koop ik een Duits weekblad: DIE ZEIT omdat daar goede achtergrondverhalen worden aangeboden en omdat ik de katerns over literatuur / cultuur en wetenschap interessant vind. Als Nederlanders zouden we wel wat meer naar onze directe buurlanden kunnen kijken als het om een iets andere blik op het nieuws gaat. Ik kijk wel naar de Vlaamse publieke omroep, maar ik lees eigenlijk geen Belgische kranten of magazines. Ik heb vertrouwen in de Nederlandse nieuwsvoorziening via de NOS, maar ik ben me er wel van bewust dat zij ook keuzes maken uit wat ‘belangrijk’ is. We mogen in dit land heel blij zijn met de vrije pers. Maar als nieuwsconsument heb je ook zelf de taak kritisch en nuchter te blijven. Ik wantrouw informatie die via internet (vooral via sociale media) als ‘waar’ wordt aangeboden. Nuchtere argwaan, dat heb je nodig in deze tijd. Zonder paranoia te worden.
Goede opening. Het probleem wordt uitstekend geduid. Wie geen nieuws leest wordt niet geïnformeerd, wie wel leest wordt verkeerd geïnformeerd. Mijn basis is de Bijbel. De vreze des Heren is het begin van alle wijsheid. De Bijbel is niet hyperig, alhoewel sommigen wel met items aan de haal gaan. Daarbnaast lees ik veel artikelen. Ik heb een abonnement op het RD (niet hyperig vind ik). Ik had TROUW, maar die heb ik na 35 jaar!! opgezegd. Krant werd mij te eenzijdig. (links) Ik gebruik nu Blendle zoveel mogelijk zonder Bubble. Belangrijk is kennis van de geschiedenis. De huisige tijd in het licht van de geschiedenis. (Grote volksverhuizinf, Karel Martel, Ottomaanse Rijk, Constantinopel, wereldoorlogen, antisemitisme). Dan liefs veel boelen. EN niet alleen de christelijke. Alhoewel de oude schrijvers (Da Costa, Smytegeld, A Brakel) behoorlijk veel inzicht hadden. Veel duiding van de huidige tijd in boeken van uitgeverij de blauwe tijger. Waarover men niet spreekt van Wim van Rooy is nu al een klassieker. Niet kritiekloos, maar wel intelligent en erudiet beschreven. Lees ook eens Wilders boek Marked for Death of Hans Jansen: Op op ten strijde, Jeruzalem bevrijden. Natuurlijk ook ander werk, van Seegers over Hoop en van Thiemen de kanarie inde kolenmijn. Blogs, veel blogd, RSS feed is mijn vriend. Alles wat interesseert komt voorbij. Pas op voor de bubble, zodat je niet alleen je eigen mening tegenkomt. Gebeurt veel ter linker en rechterzijde.