Afgelopen zaterdagavond mocht ik bij EO-Live op radio 5 in gesprek met Elsbeth Gruteke over het boek Soulfulness van de Engelse auteur / coach / radiomaker Brian Draper. Het gesprek is hier terug te beluisteren.
Natuurlijk heb ik als uitgever het boek in het Engels en in vertaling heel goed doorgelezen, maar ter voorbereiding van de uitzending heb ik me er opnieuw in verdiept. En dat was geen straf!
De notities die ik maakte tijdens het herlezen van het boek, printte ik uit om mee te nemen. Tijdens de uitzending was ik zo soulful om een kopje koffie over deze notities te gooien, maar gelukkig zat het allemaal ook goed in mijn hoofd. In tweede instantie werd het gesprek voortgezet met Johan Timmer en Louis Esmeijer – beiden ook aanwezig in de studio. Johan Timmer (IZB) vertelde aan het eind van de uitzending dat hij in Londen ook les heeft gehad van Brian Draper en dat dit zeer inspirerend was!
.
Waarom zou je dit boek lezen?
Misschien heb je je al verdiept in Mindfulness en ben je benieuwd naar de ‘diepere laag’ die Draper in dit boek aanboort. Wellicht kijk je met wat argwaan naar deze vorm van levenskunst (want dat is het in mijn ogen) omdat er uit boeddhistische bron geput wordt. In beide gevallen zou ik tegen je willen zeggen: onderzoek alle dingen en behoud het goede!
Waarderende benadering
Tijdens de uitzending vertelde ik (uit eigen waarneming) dat christenen geneigd zijn om veel zaken argwanend en soms zelf wat bevooroordeeld te benaderen. ‘Ik ken het niet, dus het zal wel niet goed zijn’. Dat merk ik als uitgever als het gaat om woorden die neutraal zijn (meditatie, spiritueel…) en die slechts met moeite door geloofsgenoten omarmd worden. Daar staat de houding van Paulus (de man die ons opriep ‘alles te onderzoeken en het goede te behouden’) op de Areopagus tegenover. Hij prees de Grieken vanwege hun religiositeit en sloot in zijn redevoering aan bij de beleving, literatuur en cultuur van zijn toehoorders:
Paulus in Athene in een redevoering – Handelingen 17, NBV
Brian Draper redeneert op dezelfde wijze, uitgaande van het goede, in zijn boek Soulfulness. Zijn eerste hoofdstuk heet: ‘Mindfulness: een waarderende benadering.’ Als je verder leest, kom je ook wat constructief kritische kanttekeningen tegen. Bijvoorbeeld wanneer Draper zijn lezers erop wijst dat het geen ‘trucje’ moet zijn dat helemaal op jezelf gericht is.
‘Voor ik verderga toch een waarschuwing met betrekking tot de voordelen van mindfulness. Je kunt gemakkelijk gefixeerd raken op wat mindfulness jou brengt, maar daarmee reduceer je mindfulness tot een soort kant-en-klaar zelfhulpmiddel. Je kunt mindfulness ook zien als een middel dat je exclusief ter beschikking staat wanneer je dit het hardst nodig hebt. In het slechtste scenario dient mindfulness om ons ego te strelen, bijvoorbeeld om om te gaan met ons stressniveau, terwijl we voortdurend proberen om over de rug van anderen de top te bereiken. Maar dan heb je de essentie gemist. Mindfulness is geen hulpmiddel om met zo min mogelijk stress de wereld te veroveren. Mindfulness brengt in plaats daarvan onze onrustige geest tot rust – en in deze korte pauzemomenten worden we ons bewuster van wie we waren, wie we zijn en wie we kunnen zijn. Dit is echt van wezenlijk belang.’ (Soulfulness, p. 34, 35)
Goedbeschouwd is dit een waarschuwing tegen oneigenlijk gebruik van mindfulness, niet tegen de techniek zelf.
Bij alle waarderende woorden voor mindfulness maakt Draper er geen geheim van dat hij zelf put uit christelijke bron: ‘Het christelijk geloof vormt de kern van mijn leven’ (p15) en wijst hij op Jezus die ons ‘het leven in al zijn volheid’ aanbiedt. (Joh. 10:10)
Maar wat is het?
Om mindfulness uit te leggen helpt het om eerst uit te leggen wat het niet is. Veel dingen in ons leven doen we op de automatische piloot – we doen ze min of meer mindless, routinematig. Zo kan het gebeuren dat veel zaken – ook die van grote waarde en betekenis zijn – aan je aandacht ontsnappen. Je jakkert maar door en bent je te weinig bewust van je omgeving en medemensen. Als je niet aandachtig deelneemt aan het (sociale) verkeer, kun je zomaar een aanrijding of aanvaring krijgen.
Onlangs moest ik een aanrijdingsformulier invullen en toen viel me deze groot gedrukte tekst op:
Wees hoffelijk.
Blijf kalm.
Word vooral niet boos!
Als je boos bent, reageer je ongecontroleerd. Het kan zelfs van kwaad tot erger gaan. Ik hoorde van een vriend die onlangs aangereden werd en schrok van zijn eigen agressieve reactie. ‘Mijn oude natuur kwam weer boven,’ vertelde hij me.
Levensweg
Hoe zit dat op onze levensweg? Tegenover gedachteloos voortjakkeren staat aandachtig, bewust leven. Dat vraagt keuzes. Een wakkere en opmerkzame houding. Kalm blijven in het hier en nu. Ik formuleer het zelf graag zo: wat genadiger voor jezelf en voor anderen zijn.
Mindfulness wordt wel in deze termen omschreven: ‘Het gaat over aandacht schenken aan het moment op een onderzoekende, niet-veroordelende wijze.’ Dat spreekt mij bijzonder aan. We zijn als kritische mensen voortdurend aan het be- en veroordelen. We moeten overal ‘iets van vinden’ en op allerlei uitingen reageren met een ‘like’. Dat is zo vermoeiend! Je neemt jezelf en anderen de hele tijd de maat. Zouden we ook ontvankelijker en onbevooroordeelder in het leven kunnen staan?
Het bewustzijn is even moeilijk te omschrijven als de ziel. Maar we weten dat het er is. Draper citeert Spreuken 20:5 aan het eind van hoofdstuk 3: ‘Wat omgaat in een mensenhart is als diep verborgen water, iemand met inzicht brengt het naar boven.’ Denk daarbij aan ons gezegde: stille wateren, diepe gronden. De roerselen van je ziel, ver onder de oppervlakte, hebben je veel te melden. Als je voorbijgaat aan dat wat leeft in je ziel, in je diepste bewustzijn, dan doe je jezelf en anderen tekort.
Praktisch
Misschien denk je dat dit allemaal wat zweverig, filosofisch en theoretisch is. Maar dan heb je het mis. Het gaat juist om technieken en goede gewoonten die je in je leven kunt toepassen, soms zelfs zonder al te veel moeite. We weten dat een korte adempauze ons helpt om productiever te zijn en stress te voorkomen. Toch schieten onze pauzes er (te) vaak bij in omdat we zaken af willen maken. Een greep uit de praktische tips (je moet echt het boek lezen om meer achtergrondinformatie te krijgen!):
Begin met het bijhouden van een dagboek. Dit geeft je grip op je leven en het schrijven is een vast rust- en evaluatiepunt. Noteer, registreer, kijk bewust.
Een mens is meer dan materie. Draper verwijst naar het gegeven dat een mens een
levende ziel heeft, of beter, is… (nefesj) . Adem en geest zijn dezelfde woorden – het gaat om je levensgeest. Het helpt als je je lichaam tot rust brengt met ademhalingsoefeningen. Een rustig lichaam, een rustige geest… dat maakt je ontvankelijker voor inspiratie (toch ook een vorm van ‘inblazing’, zoals expressie een vorm van ‘creatief uitademen’ kan zijn).
Kijken, proeven, luisteren
Leer te kijken met ‘zachte ogen’. Draper bedoelt dat we ook met een genadige blik naar onszelf en naar anderen kunnen leren kijken. Niet priemend staren, op zoek naar wat niet deugt, maar liefdevol, genadig kijken. (p. 87) Het gaat hierbij om een receptieve, waarderende manier van kijken. Niet met strenge focus, maar onbevooroordeeld, open en en ontvangend.
Ook je smaak speelt een rol. Klok je iets achterover, schrok je iets naarbinnen, behandel je al je eten en drinken als fastfood of neem je tijd om te proeven en genieten? (p. 92)
Daarbij is ook het luisteren van belang. ‘Onze ziel neemt waar. Daar ben ik van overtuigd. De ziel ziet, raakt, ruikt, luistert en antwoordt.’ p. 93) We zijn geen automaten of chemische processen. We zijn bezielde wezens. Kun je iets of iemand nog je onverdeelde aandacht geven? Op pagina 100 en 101 schrijft Draper over gelegenheden en plekken. Stort je niet in de drukte maar maak tijd voor ruimte en rust. Leer bewust waar te nemen.
Lovingkindness
Een bijbelse notie die lastig in modern Nederlandse te vertalen is, staat in het Engels bekend als Lovingkindness (p. 103-105). In oude vertalingen wordt bij ons gesproken over goedertierenheid. Dat is een in onbruik geraakt woord. Denk ook aan barmhartigheid, aan genadige, liefdevolle goedheid. Verander je blik en je expressie, verander je uitstraling.
We leven in de dagen voor Pasen. Ook daar heeft Draper in zijn boek aandacht voor. Lees over het mysterie van Pasen op pagina’s 112/113. Sterven aan jezelf. Alles leren beschouwen in het Licht van de Eeuwigheid. Dat is pas uitzoomen! Kun je nog geraakt worden door het verhaal van lijden en dood? Heb je nog geloof in de opstandingskracht? Wat ontroert jou? Waar komen die onverwachte tranen vandaan?
‘Je hoeft niet in een God te geloven om te geloven dat je een ziel hebt of om een bezield leven te leiden. Maar het lijkt mij erg moeilijk om over de ziel te spreken zonder op zijn minst na te denken over de verbinding daarvan met het goddelijke.’ (p. 133)
Naar de schepping kijken zonder stil te staan bij de Schepper… voor mij, als gelovige, is dat te vergelijken met genieten van de Nachtwacht zonder te denken aan Rembrandt. Natuurlijk, het kan, maar wat (of Wie!) mis je dan in je leven?
Zielsverwantschap
Brian Draper wijst op het belang van relaties en zielsverwantschap. Met een soulmate ervaar je de diepste vorm van verbondenheid. Dat is waar voor relaties tussen mensen, maar in ultieme vorm ook voor de band met onze Maker. Draper citeert instemmend de woorden van Paulus, die spreekt over een mysterie dat geopenbaard is: ‘Christus, de hoop op de heerlijkheid is in u.’ (p. 133, citaat uit Kolossenzen 1:27) Ook haalt hij de woorden uit Psalm 62 aan ‘Alleen bij God vindt mijn ziel haar rust.’
Hiermee geeft de auteur aandacht aan de diepste bronnen voor ons leven en put hij uit een traditie die rijk is aan levenswijsheid (ook als je zelf niet gelovig bent). Het gebedsadvies van Jezus: trek je terug binnenskamers om te bidden, heeft alles te maken met intimiteit en het omgekeerde van geestelijk exhibitionisme. Maar je zoekt soms ook een stille plaats om niet afgeleid te worden, om tot inkeer en rust te komen. Je hebt dat nodig: tijd en plaats, ruimte in agenda en hoofd.
Binnenskamers kun je tot rust en inkeer komen, maar als je naar buiten gaat, de natuur opzoekt, dan stel je jezelf open voor intensere ervaringen. Je kunt getroffen worden door stilte, ruimte en schoonheid. Soms heb je genoeg aan een park of tuin, een andere keer heb je echt de zee, de oceaan, bergen en dalen nodig! Er zijn plaatsen waar de rillingen over je rug lopen, of je nu gelovig bent of niet. Zelf heb ik in IJsland veel van die intense ervaringen gehad: bovenop de waterval, de vulkaan of de gletsjer, op een boot kijkend naar walvissen, rijdend door de Westfjorden. Observatie leidt tot verwondering. Verwondering leidt tot aanbidding. Tegen mijn zoon zei ik bovenop een waterval: ‘Ik wil een loflied voor God zingen. Heb jij dat ook?’ Er was herkenning en zielsverwantschap…
Omarming
De omarming (met name ook die van vader en zoon) wordt prachtig beschreven door Brian Draper vanaf pagina 177 ‘Geen spirituele ontsnapping maar een bezielde omarming.’ Het Deense hygge schijnt etymologisch verwant te zijn aan het Engelse hug… een innige omarming, een hartelijke verwelkoming. Lees op p. 180 over de Vader bij wie de verloren zoon thuis mag komen en probeer maar eens niet ontroerd te raken…
Levenskunst is ook de paradox omarmen. Je kunt je jezelf verwonderen zonder het te begrijpen. Genieten zonder te analyseren. Zo is God het perfecte Licht, maar in Psalm 97 staat ook dat hij zich hult in diepe duisternis. Omarm dit mysterie – ook wanneer je het onmogelijk omvatten of begrijpen kunt. Een andere auteur (ook door ons uitgegeven – Vrij van schaamte), Christine Caine, wordt door Draper in dit verband geciteerd: ‘Wanneer je je in het duister bevindt, denk je soms dat je begraven bent, maar eigenlijk ben je gezaaid.’
Er is veel meer te zeggen, maar je kunt beter het boek Soulfulness lezen. Als soundtrack bij dit boek (en bij de voorbereiding van het interview) luisterde ik naar deze nummers. De laatste song haalde ook echt de uitzending… Klik op de groene song titles wanneer je ze (via YouTube) wilt beluisteren.
De Kast – De Hemel
Blof – Omarm
Audio Adrenaline ft. Jennifer Knapp – It is Well With My Soul
Tom Jones – Did Trouble me
Paul Abspoel 
Voel je vrij en reageer