Een beeld dat het uitschreeuwt

In mijn serie #beeldenvanbeelden mag dit werk van Ossip Zadkine niet ontbreken: de verwoeste stad (1951). Met het jaartal erbij besef je pas hoe vers de wond was die geslagen was in het hart van een van onze mooiste steden. Rotterdam is nu zelf ook een beeld – een metafoor van wederopstanding en veerkracht. Ik houd van de oude steden die in ons land te vinden zijn, maar de moderne architectuur en de ruimte in de Maasstad zijn te ‘danken’ aan het gruwelijke bombardement dat op 14 mei 1940 in een kwartier tijd de historische binnenstad verwoestte, honderden mensen het leven kostte en duizenden Rotterdammers van hun woning beroofde.

Het bombardement maakte een einde aan het Nederlandse verzet tegen de Duitse overval – het vechten werd gestaakt omdat steden als Utrecht en Haarlem ook op de nominatie stonden een vergelijkbaar lot te ondergaan. Dat onheil is ons bespaard gebleven, maar het kwaad dat ons land en volk werd aangedaan heeft diepe wonden geslagen. Anti-Duitse sentimenten behoren gelukkig steeds meer tot het verleden (de Duitsers van nu kun je moeilijk iets verwijten), maar beelden zijn gemaakt om herinneringen vast te houden en in dit geval ook om mensen te vertellen dat vrijheid nooit vanzelfsprekend is. Zadkine’s beeld schreeuwt in mijn ogen de pijn, wanhoop, verontwaardiging en woede uit die Rotterdammers met geen mogelijkheid onder woorden kunnen brengen. De kunstenaar zelf zei over zijn werk:

“Het [beeld] wil het menselijk lijden belichamen dat een stad moest ondergaan die slechts, met Gods genade, wilde leven en bloeien als een woud. Een kreet van afschuw om de onmenselijke wreedheid van dit beulswerk.”

Het beeld van Zadkine in Rotterdam toont aan dat kunst niet ‘mooi’ hoeft te zijn om ons aan te spreken. Zeker, het beeld heeft esthetische waarde, maar net als bij het beroemde schilderij van Pablo Picasso Guernica (ook de Baskische stad Guernica werd gebombardeerd door de nazi’s ) is een gruweldaad in beeld gebracht op een manier die een mengeling van bewondering en afgrijzen oproept. Er valt niet veel moois te maken van een oorlogsmisdaad – en toch is dit beeld vanuit verschillende perspectieven een fraai kunstwerk dat de toeschouwer stilzet en tot denken aanzet. Dat het decor van dit beeld nu bestaat uit imposante nieuwbouw en een oogstrelende brug is een vorm van troost en een teken van hoop.