Piet Mondriaan – het vroege werk…

De tentoonstelling van vroeg werk van Piet Mondriaan (bekend van zijn neoplasticisme – vooral de composities strakke lijnen / vlakken met primaire kleuren) in het Gemeentemuseum te Den Haag is een bezoek meer dan waard! Het geëxposeerde vroege werk laat zien hoe Mondriaan zich ontwikkelde van een traditioneel figuratief schilder naar een meester van de abstractie.

Omdat zijn ontwerpen op placemats en koffiekopjes beland zijn, bestaat het gevaar dat de kunst van Mondriaan iets ‘alledaags’ krijgt. Maar wanneer je zijn schilderijen plaatst in de tijd waarin zij ontstonden (begin vorige eeuw), dan dringt tot je door hoe bijzonder en vernieuwend deze Nederlandse meester is. Het is niet voor niets dat zijn naam in één adem genoemd wordt met Rembrandt en Van Gogh.

VAN GOGH

Vooral het schilderij ‘Molen bij zonlicht’ uit 1908 viel mij op als ‘keerpunt’. Duidelijk is hier de inspiratie van Van Gogh te zien. In 1907-08 zie je de schilderijen veranderen van somber en donker naar licht en (post)impressionistisch. Daarna neemt de abstractie toe en wordt de strakke lijn en vlakverdeling steeds radicaler doorgevoerd. Juist dat late werk maakte Mondriaan (of Mondrian, zoals men hem buiten Nederland kent) wereldberoemd. Deze kenmerkende stijl was echter een eindpunt van een artistieke zoektocht.

VICTORY BOOGIE WOOGIE

Het bekende schilderij Victorie Boogie Woogie (aankoop 1998 Gemeentemuseum Den Haag) hangt ook op de expositie en kan van heel dichtbij bekeken worden. Het is duidelijk dat Mondriaan nog volop bezig was met dit werk toen hij in 1944 in New York overleed. Hij was toen al twee jaar met dit doek in de weer in zijn atelier dat ook geheel naar zijn kunstenaarshand was ingericht. In het Gemeentemuseum (beneden, je moet even zoeken…) is die studio op ware schaal nagebouwd. Daar kun je dus echt ‘door Mondriaan heenlopen’. Het interieur is buitengewoon strak en smaakvol – het moet in die tijd echt ongekend geweest zijn. In dezelfde zaak is op draaiende plateaus ook kleding te zien uit de ‘boogie-woogie’ tijd (zie onder). De moderne architectuur en techniek waarmee Mondriaan geconfronteerd werd na zijn (vooroorlogse) vertrek naar eerst Engeland en later de VS, moeten grote indruk gemaakt hebben op deze Nederlandse kunstenaar – die het kleinburgerlijke vaderland al lang ontgroeid was en op tijd de oceaan overstak om niet te hoeven leven onder een bezetter die zijn werk als ‘ontaarde kunst’ beschouwde.

ONVOLTOOIDE MEESTERWERKEN

Het Gemeentemuseum zelf is sowieso een bezoek waard. Het is het laatste werk van Hendrik Petrus Berlage (1856-1934) die de voltooiing van dit fraaie complex niet meer mocht meemaken. Zo is er dus een onvoltooid meesterwerk uit de schilderkunst te zien in een architectonisch kunstwerk van een bouwmeester die het resultaat van zijn werk niet heeft mogen aanschouwen. Stof tot nadenken… daar in Den Haag.