Eergisteren liep ik door zonnig Amsterdam, omringd door duizenden andere bezoekers. Ik vind het fijn om af en toe een dagje de stad te sampelen – even de sfeer opsnuiven en wat indrukken vastleggen. Amsterdam biedt een bombardement aan sensorische ervaringen – in het centrum is het eigenlijk te druk voor mensen die alle prikkels binnen laten komen. De populairste musea (Rijksmuseum, Van Gogh Museum) kun je beter voor stillere dagen bewaren, in drukke tijden zijn er exposities die minder aandacht trekken maar wel het bekijken waard zijn. Ik koos voor fotografie van Rineke Dijkstra en liet me verrassen in Foam waar ik tussen het werk van Daisuku Yokota doorliep.
RINEKE DIJKSTRA
Een van Nederlands beroemdste fotografen, Rineke Dijkstra, dit jaar winnaar van de Hasselblad Award, heeft een geheel eigen stijl van fotograferen. Ik begrijp dat ze over elk portret heel goed nadenkt en dat haar werk zorgvuldig geënsceneerd is, maar toch geeft ze je het gevoel dat je naar gewone mensen kijkt op een kwetsbaar moment. Dijkstra mag kennelijk heel dichtbij komen, er gaat geen dreiging van haar uit – elk beeld ademt goede intenties. Of er nu jonge kinderen, adolescenten of moeders met hun pasgeboren baby’s worden vastgelegd – het is altijd respectvol en zonder oordeel. Tegelijk valt de ernst op. Je ziet in Dijkstra’s portretten gewoonlijk geen stralend gezicht of ontwapenende lach – je kijkt als waarnemer gebiologeerd naar mensen die geen moeite lijken te doen de schijn op te houden. Het lijkt erop dat Dijkstra wacht op het moment dat er niets meer te verbergen valt, ze drukt kennelijk pas af als iemand zich recht in de ziel laat kijken.
In een wereld vol ondoordachte selfies en fake-smiles, betekent het werk van Dijkstra een verademing. Hier worden medemensen met aandacht en respect geportretteerd, hier komt hun diepere schoonheid aan het licht – juist door het tonen van hun onzekerheid. Ook valt op dat deze fotografie allesbehalve vluchtig is. Rineke Dijkstra staat erom bekend dat ze mensen over een langere tijd volgt en vastlegt. Zo is er in FOAM een portretserie te zien van Olivier, een jonge Franse militair die zich bij het Vreemdelingenlegioen heeft aangesloten. Zijn gezicht en postuur veranderen met het ouder worden, maar je ziet ook duidelijk de verharding – de verloren onschuld in het gezicht.
De film en het portret van een klein Russisch balletmeisje, Marianna, vormt een levendig contrast met de Franse soldaat. Allereerst omdat er bewegende beelden te zien zijn – een dansend meisje in een onwaarschijnlijk roze ruimte – begeleid door muziek en aanwijzingen van haar lerares. Het kind heeft er volgens mij wel plezier in, ze is puur en prachtig, maar je gaat je wel afvragen of die lach op den duur niet net zo ingestudeerd is als al die afgepaste danspasjes. Het portret Marianna and Sasha (hierboven) heeft koninklijke allure, het is een soort staatsieportret – door en door gecomponeerd. De poses en de smiles zijn zo mooi dat ze niet van echt te onderscheiden zijn. Of zijn ze juist wel echt en waarachtig?
DAISUKE YOKATA
De jonge Japanse fotograaf Daisuke Yokota is winnaar van de Foam Paul Huf Award 2016. Ik liep totaal onvoorbereid tussen zijn werk door – letterlijk, want in de eerste ruimte hangt het fotografisch materiaal als wasgoed aan de lijn. Fotografie legt beelden vast, dat is niets nieuws, maar Yokota vestigt de aandacht op het materiaal waarop de beelden gereproduceerd zijn: ‘Matter’ (de titel van de expositie). Je voelt een aarzeling wanneer je tussen het werk doorloopt en dat neemt alleen maar toe als je even verderop tussen (en over) de verbrande foto’s moet stappen die in een kleine ruimte zijn opgehoopt.
De zaal met verbrande foto’s vormt een installatie – het gaat om wat rest van werk dat filmend in vuur en vlam is gezet. Het is niet moeilijk om daar lacherig over te doen, maar de boodschap van ‘Matter / Vomit’ is bloedserieus: het gaat om de beelden die in grenzeloze hoeveelheden over ons worden uitgekotst en die voor ons, waarnemers, niet meer te verteren zijn. Het is als met de informatievoorziening: er is zoveel onwaarachtige berichtgeving, de beeldenvloed is zo overweldigend, dat je niet meer kunt onderscheiden waar het op aankomt.
Ik stapte tussen de verbrande beelden door direct weer naar buiten. Het bezoek was kort, andere expositieruimtes heb ik niet meer bekeken. Soms zijn er te veel dingen om over na te denken. Gelukkig heb ik hier een Vrijplaats.
De tentoonstelling Rineke Dijkstra – een Ode is nog tot 6 augustus te zien, de expo Daisuke Yokota – Matter in Foam werd gisteren afgesloten.
Video over het werk van Rineke Dijkstra:
Paul Abspoel 
Voel je vrij en reageer