Het gaat steeds beter met ons. Misschien is dat niet jouw ervaring, maar als je naar de statistieken kijkt en naar de positie die wij in dit land hebben op tal van ranglijstjes, dan hebben we zo te zien niets te klagen. En toch zien we veel onvrede en leeft er onder grote groepen mensen een gevoel van ‘naar ons wordt niet geluisterd’. Het gevoel van onmacht en woede kan vertaald worden in een stem op populistische partijen die hier garen bij spinnen. Wat is er aan de hand in de wereld? Heeft de opkomst van populisme iets te maken met nationale omstandigheden of is er een historisch keerpunt bereikt waar we wereldwijd de invloed van bemerken? Daar denk ik over na in deel 4 van mijn blogserie ‘Divide et Impera’ (Verdeel en heers).
Een aantal keren is dit lijstje in mijn sociale media tijdlijn opgedoken. Ik weet niet of de man die in deze tweet genoemd wordt de opsteller is, dat is een van de problemen van sociale media: je weet nooit precies wat de bron is en hoe betrouwbaar de informatie is die je als waarheid wordt gepresenteerd. Maar in goed vertrouwen (en openstaand voor jouw op- en aanmerkingen) geef ik het lijstje hierbij weer.
Hoe goed gaat het echt en wat maakt dat uit?
Mijn waarneming is dat er in de westerse landen na de financiële crisis weer een nieuw evenwicht is ontstaan. Veel banken en andere – too large to fail – instellingen zijn met kunst- en vliegwerk en gigantische overheidssteun gered en we gaan weer verder alsof er niets gebeurd is. Maar iemand zal hier toch de rekening voor moeten betalen, of niet?
Het boek Dit kan niet waar zijn van Joris Luyendijk was voor mij een eye-opener. Het lijkt erop dat de mensen van de cijfers, de professionals die zich zogenaamd laten leiden door zakelijk inzicht, compleet door hebzucht en emotie worden voortgedreven.
Ook het boek Geldmoord van Edin Mujagic heeft me een paar jaar gelden al ernstig doen twijfelen aan de rationaliteit van financiële bestuurders, beleidsmakers en toezichthouders. Je denkt dat de mensen die aan de knoppen zitten er wel hun nuchtere verstand bij houden, maar het angstaanjagende beeld dat Luyendijk in zijn boek schetst blijft op mijn netvlies hangen: je komt de cockpit binnen om tot je schrik te ontdekken dat er niemand aan de stuurknuppel zit. Mujagic laat in zijn boek zien hoe de basis van ons economische stelsel is aangetast door de positie die centrale banken overal hebben gekregen. Geld is al heel lang niet meer gekoppeld aan de waarde van goud, feitelijk is de economie een kaartenhuis dat alleen blijft staan als we er allemaal in blijven geloven. Volgens Mujagic is de koopkracht van mensen in ons deel van de wereld erop achteruit gegaan. We moeten steeds harder werken (met twee personen per huishouding) om een goed bestaan te kunnen hebben en als er iets gebeurt (baanverlies, huwelijkscrisis) dan kan je zomaar in de financiële problemen komen. Steeds vaker worden mensen op zichzelf of op charitatieve instellingen (vaak kerken) teruggeworpen om het hoofd boven water te houden. Het lijstje van Weenink ziet er paradijselijk uit en persoonlijk heb ik niets te klagen, maar is dit ook werkelijkheid voor alle Nederlanders? Is het ook werkelijkheid in hun waarneming en beleving?
Het gevoel van onvrede zal te maken hebben met gebrek aan vertrouwen in overheden en de financiële sector. We zijn misschien bijgekomen van de schrik van 2008, er is wel iets fundamenteels veranderd in ons vertrouwen. De angst voor herhaling zit diep en draagt bij aan het klimaat van onzekerheid waarbinnen populisme kan gedijen. Ook is er een geschonden rechtsgevoel omdat financiële topmensen in veel gevallen goed weggekomen zijn – alleen in een land als IJsland (waar de financiële crisis hard toesloeg) zijn er (bij mijn weten) slechte bankiers in de gevangenis beland voor hun wanbeleid, misleiding en zelfverrijking.
Ongelijkheid
Is de toenemende ongelijkheid in de wereld een belangrijke voedingsbodem waarop woede en ontevredenheid welig tieren? Ik denk dat dit zo is. Zelfs godsdienstig gemotiveerde strijd komt vaak voort uit gebieden waar de omstandigheden wanhopig zijn. Als je geen toekomst voor jezelf en je familie ziet, dan ben je eenvoudig te winnen voor meer radicale opvattingen. ‘Alles beter dan dit’. De woede over armoede en onrecht kan al gauw vertaald worden in agressie en geweld tegen ‘onderdrukkers’. De spanningen tussen Oost / Zuid en West hebben hier m.i. alles mee te maken.
Maar ook binnen rijke economieën zorgt de systematische achterstelling van bevolkingsgroepen of regio’s voor een voedingsbodem voor gevoelens van onvrede en neiging tot radicaliteit. Dit is het geval bij ‘boze witte mannen in de VS’ die hun handwerk naar Azië zagen verdwijnen, maar ik kan me voorstellen dat de mensen die in Groningen moesten meemaken dat hun bodemrijkdom uit de grond gezogen werd terwijl er nu actie gevoerd moet worden om de schade gecompenseerd te krijgen, steeds bozer kunnen worden. What goes around, comes around… systematisch onrecht en achterstelling zal op den duur terugkomen op de hoofden van de mensen die gewetenloos geprofiteerd hebben of niets gedaan hebben om benadeelde bevolkingsgroepen tegemoet te komen.
Hoe structureel is het probleem en is het tij te keren?
Financieel wanbeleid, economische ongelijkheid, systematische achterstelling – het draagt allemaal bij aan een crisisgevoel, al kun je nog zoveel feiten presenteren waaruit moet blijken dat het best goed met (ons deel van ) de wereld gaat. De angst is niet weg, de woede blijft sluimerend aanwezig.
Ik kreeg een interessante reactie van Wim Grommer via Twitter. Zijn vraag aan mij heb ik hieronder in een plaatje weergegeven. Daarbij ook een figuur waarin wordt geïllustreerd hoe kennis, welzijn, veiligheid, voedsel en gezondheid (basisbehoeften voor een stabiele samenleving) op elkaar inwerken. Als mensen niet kunnen beschikken over deze basisbehoeften, is het een kwestie van tijd voordat de problemen ernstiger worden, de woede over onrecht toeneemt en kan escaleren op een gewelddadige wijze. Een nieuwe economische crisis is een schrikbeeld (maar helaas niet ondenkbaar), maar een wereldwijde escalatie met oorlogsgeweld dreigt evenzeer. Als problemen binnenslands niet meer het hoofd te bieden zijn, dan wordt er al gauw een buitenlandse of internationale oorzaak aangewezen. Het is dan plots allemaal de schuld van ‘China’, ‘de moslims’, ‘Europa’ of ‘de Polen’.
Hebben we de lessen van de geschiedenis wel voldoende geleerd? Is het tij nog te keren of is de ontwikkeling onomkeerbaar en het gevolg van globale ongelijkheid en economische stagnatie? Ik ben benieuwd naar jullie meningen en reacties.
Zie ook dit lezenswaardige artikel van Wim Grommer in een tijdschrift voor geschiedenisleraren.
Paul Abspoel 
Beste Paul, je schreef o.a.: “Wat is er aan de hand in de wereld? Heeft de opkomst van populisme iets te maken met nationale omstandigheden of is er een historisch keerpunt bereikt waar we wereldwijd de invloed van bemerken?” Ik denk dat er inderdaad, laten we het maar een historisch keerpunt noemen is bereikt. Dit is grotendeels veroorzaakt en wordt nog steeds als zodanig gevoed door het bewust leveren van verkeerde informatie aan het grote publiek. Dit is noodzakelijk om het verdeel en heers in stand te houden. Want enkel vragen zijn hierbij relevant: (1) Waartoe dient de misinformatie? (2) Welk doel dient het? en Wie profiteert daarvan? Belangrijk m.i. is ook om in te gaan op het concept: “evil”. Een aantal jaren geleden heeft zelf de Time Magazine een complete editie gewijd aan het bespreken van dit concept. Ter illustratie de enorme schade voor de mens m.b.t. hetgeen verkeerde informatie, superioriteitsgevoel maatschappelijk met de paplepel ingegoten kan bewerkstelligen is onlangs wederom gebleken tijdens de behandeling van de zaak: “Charleston Church massacre”, waar een jonge man van 22 jaar, Dylan Roof in staat was om zo’n gruwelijk, racistisch en laf bloedbad aan te richtten in een kerkgebouw in Charleston. Lees zijn manifesto. Deze is via deze link te vinden: http://www.nytimes.com/2016/12/15/us/dylann-roof-trial.html?emc=edit_na_20161215&nlid=65066201&ref=headline
Ik heb het nieuwsartikel gelezen maar kan me er eerlijk gezegd niet toe zetten de pdf te openen omdat ik weet dat ik de waanideeën van een zieke geest op m’n beeldscherm oproep. Denk je dat ik het toch moet doen, Gedion? Ik denk dat het kwaad reëel is en dat mensen tot de meest verschrikkelijke dingen in staat zijn als ze zich erdoor laten leiden. Ik vind het bijzonder en hoopgevend te zien dat de getroffen zwarte gemeenschap met waardigheid gereageerd heeft op het bloedbad. Ik hoop dat dergelijke domme en hatelijke provocaties niet anderen aanzetten tot vergelding want dan gaat de dood van Pandora open.
Ja, Paul ik denk dat je de PDF toch moet openen (raar dat ‘ie niet opengaat), want zijn manifesto past m.i. in het thema dat je hier aansnijdt, namelijk welk doel verdeel en heers dient. Zijn manifesto is geen hatelijk schrijven richting zwarte christenen of mensen met een donker huidkleur, maar staat wel bol van volkomen verkeerde noties van de werkelijke geschiedenis van het ontstaan van bijvoorbeeld de Amerikaanse maatschappij en de rol die slavernij daarin had. Het bewijst, hetgeen ik al een aantal jaren in verschillende discussies aangeef, namelijk dat verkeerde informatie een doel dient en daarom ook doelbewust wordt verspreid. Een van de belangrijkste doelen die het dient is het creëren van ongelijkheid (wij tegen hen en de verschillende variaties daarvan: autochtonen, allochtonen en ga zo maar door). Heb je eenmaal ongelijkheid gecreëerd en het is ingezonken bij de massa, dan heb je een grote groep mensen die je kan manipuleren, dus om dingen te laten doen, zoals jij dat wilt.
Oké. Het verband is me duidelijk. En wat die pdf betreft: geen technisch probleem, het is m’n eigen weerstand die ik moet overwinnen. Maar ik ga kijken!
Sorry voor de typo’s
Gelezen. Je bent niet de enige die zich voor typos excuseert. Maar wat een verwarring inderdaad. Je vraagt je wel af welke leraar geschiedenis deze haatdragende jongen heeft gehad. Bizar om te lezen hoe hij naar de wereld kijkt. Ik denk dat wanneer je eenmaal zo verknipt bent, je alles om je heen gaat zien vanuit die blik. Er zijn vast (groepen) mensen die zich te gemakzuchtig in een slachtofferrol blijven wentelen. Soms moet je het verleden laten rusten en je eigen kansen pakken. Maar deze gast ziet niet hoeveel structureel onrecht racisme heeft veroorzaakt en hoe dit kwaad samenlevingen heeft ontwricht. Hij is de oorzaak als de oplossing gaan beschouwen! Heel bizar. Zou er niemand met hem gesproken hebben? Ik vrees dat hij al zijn ‘kennis’ bij elkaar gegoogeld en gegoocheld heeft. Als je dat in afzondering en onweersproken doet, kun je een heel raar wereldbeeld krijgen. Uit zijn woordkeuze en formulering blijkt dat hij niet dom is. Hij is dan ook m.i. volledig aansprakelijk voor zijn daad. Het handgeschreven briefje aan zijn moeder is wel weer heel kinderlijk en hij oogt ook als een knulletje. Het idee dat het ‘brave’ is om in een kerk mensen dood te schieten terwijl zij hun ogen dicht hebben verbijstert mij ook. Deze gast is waanzinnig. Hoe kan hij donkere mensen dom vinden als hij een man als Obama als president heeft? Met hoeveel donkergekleurde mensen zou hij werkelijk gesproken hebben? Te triest voor woorden.
Ja, Paul het is te triest voor woorden. Ik ben blij dat je het gelezen hebt. Je analyseert het correct: hij is de oorzaak als de oplossing gaan beschouwen. Bij hem is het overduidelijk waartoe misinformatie kan leiden, zeker wanneer het zich afspeelt in, zoals je aangaf, afzondering en in een onweerspoken klimaat. Deze jongeman is geen “diehard racist”, hij een volledig verkeerd geïnformeerd persoon die inderdaad zijn eigen waarheid bij elkaar heeft gegoogeld en gegoocheld en zo een instrument is geworden voor het kwade. Heel bizar inderdaad.
Maar het kan gelukkig ook anders gaan. Beoogd leider van blanke racisten (ironisch genoeg heet hij Black) komt tot betere inzichten https://www.washingtonpost.com/national/the-white-flight-of-derek-black/2016/10/15/ed5f906a-8f3b-11e6-a6a3-d50061aa9fae_story.html?utm_term=.3a7764c8beff
Er is gelukkig ook goed nieuws: http://www.businessinsider.com.au/daryl-davis-making-friends-with-kkk-documentary-2016-12
Ook interessant om in deze discussie te betrekken is het artikel “Angst en hebzucht, dat is wat ons drijft”, dat onlangs in de Volkskrant is verschenen gebaseerd op een interview met de Nederlandse hoogleraar Victor Lamme aan de UvA. Hier de link: http://www.volkskrant.nl/wetenschap/-angst-en-hebzucht-dat-is-wat-ons-drijft~a4437947/?utm_source=twitter&utm_medium=social&utm_campaign=shared%20content&utm_content=free
https://m.facebook.com/story.php?story_fbid=10208809774903613&id=1290628852&_ft_=qid.6370224262891576330%3Amf_story_key.-289652858608271613%3Atop_level_post_id.10208809774903613&__tn__=%2As
Gedicht van Ziggy Klazes (uit de link hierboven, die wellicht niet voor iedereen te openen is):
VERDEEL EN HEERS
Verdeel en Heers
staan op de drempel
van het jaar
dat bijna klaar is
en kijken om
Zij zien tevreden
dat het waar is
en dat hun werk
succesvol was
‘Verdeel’ zegt Heers
‘Jij, grote meester
goed gedaan hoor, oude reus
goed gestookt en goed gelogen
en heel erg knap
ver-ongelijkt
je hebt heel slinks
de boel bedrogen
je hebt echt
een boel bereikt..’
‘Maar Heers’ antwoordt Verdeel bescheiden
en slaat zijn makker op de rug
‘ ook jijzelf was lekker bezig
de samenwerking was heel fijn en
je volgde mijn rasse schreden
ongeremd en vliegensvlug
de manier waarop jij
hoogstpersoonlijk
monden snoert
en tegenstanders laat verdwijnen
is ongekend
en doet me denken
aan ons glorierijk verleden’
Dan stappen zij de drempel over
vol vertrouwen
in het nieuwe jaar
hun vrienden comfortabel
op de allergrootste tronen
de volken overal
tot in hun twijfelende kern
gespleten
Verdeel en Heers
Kijken tevreden naar de chaos
en lachen luidkeels
omdat zij uit ervaring weten
hoe men hun werk
belonen zal.
Zo! Dat vat het wel samen…
Precies!
Voeg ik even (bijna) niks aan toe. Het gaat steeds beter met ons? Ja en nee.Het lijstje kan best kloppen, maar Nederland is geestelijk leegstaand geworden. God verdween uit Nederland en aangezien dat de basis is n]blijft als dat huiselijk gelukt op een zandgrond gebouwd. Ook evangelische mensen zijn dikwijls de weg kwijt. Zijn activisten geworden, milieu, gerechtigheid, vrede, vegetarisch, veganistisch, etc. Terwijl de wederkomst van Jezus nauwelijks meer wordt gepreekt.