Naakt

Zondagmiddag. Ik stapte uit de tram bij het Museumplein en liep de zonnige binnenstad van Amsterdam binnen. Daar ben je nooit alleen, maar zeker niet in het weekend dat de Uitmarkt plaatsvindt. Ik houd van Amsterdam, maar ik vind het ook een drukke, rommelige stad. Sommige plaatsen vermijd ik liever, vooral als het er uitpuilt van toeristen. Maar toch, dat Museumplein -zeker op een zonnige zondagmiddag- wat is dat toch een fantastische plek. Vanwege al die musea, maar ook vanwege dat grasveld waar zoveel mensen ontspanning vinden. Het is me al eerder overkomen dat ik daar zolang bleef hangen dat mijn geplande bezoek aan het Rijksmuseum er door in de knel kwam. Dat zou me dit keer niet gebeuren, want ik was op weg naar fotografiemuseum Foam waar ik het werk van Helmut Newton wilde bekijken. Het was, als gezegd, een warme dag – en het was de vraag wat de foto-expositie met mij zou doen. Helmut Newton is bekend vanwege zijn artistieke, baanbrekende werk voor Vogue, maar vooral in zijn vrije werk is nogal wat naakt te zien. Niet meer dan in het Rijksmuseum, maar toch.

Met een museumjaarkaart stap je wat gemakkelijker exposities binnen. Bij Foam moet je een eurootje bijleggen om je tussen de bezoekers te begeven, maar dat is een fooi voor wat je te zien krijgt. Eerder schreef ik (op mijn vorige blog) over andere exposities – als kijker en als amateurfotograaf word ik telkens weer geïnspireerd en geprikkeld.

De blog met vlog van Samuel Gerrets op Lazarus was een extra aansporing om de expositie met het werk van Newton te bezoeken. Op een goed doordachte manier geeft Samuel de spanning aan die er in onze tijd bestaat tussen veiligheid en vrijheid. Dat geldt voor allerlei levensgebieden (hoeveel vrijheid willen we opgeven om onze veiligheid te waarborgen?) maar het geldt zeker ook voor het naakte bestaan en ons blote lijf zelf. Vanuit een liberaal principe zou je willen leven met een ‘dat moet in deze tijd toch kunnen-mentaliteit’, maar onze werkelijkheid blijkt niet bestand tegen zoveel vrijheid. Onschuld wordt geschonden, persoonlijke grenzen worden niet gerespecteerd en mensen zijn helaas niet altijd meester over hun gevoelens.

Er is al veel gezegd en geschreven over de Franse dienders die een moslima tot een soort gênante striptease op het strand dwongen omdat haar burkini volgens hun moraal of instructies aanstootgevend / onwettig zou zijn. Ik ga daar niet te veel woorden aan vuil maken, alleen dat dit gedrag stuitende stupiditeit en gebrek aan respect voor de persoonlijke overtuiging en levenssfeer blootlegt. De botsing tussen macht (veiligheid) en persoonlijke vrijheid kan bijna niet beter in zicht worden gebracht.

What I find interesting is working in a society with certain taboos — and fashion photography is about that kind of society. To have taboos, then to get around them — that is interesting.

Helmut Newton in American Photo (January/February 2000), p. 90

Bijna, want Helmut Newton doet dit op een artistieke wijze die de clash met domme macht en een opgelegde vorm van ‘vrijheid volgens ons boekje’ overstijgt. In veel van zijn foto’s is op een speelse, provocerende en esthetische manier de seksuele spanning tussen man en vrouw in beeld gebracht. De Adam in zijn strakke pak blijkt niet opgewassen tegen de schaamteloze Eva die blijkbaar niets te verhullen heeft. Het kan aan mij liggen, maar nergens zijn de beelden echt zinnenprikkelend – veeleer dwingen ze je om na te denken over ons eigen ongemak rond seksualiteit, schaamte, macht en lust.

Newton werkte als fotograaf in de wereld van de mode en haute couture. Ik las ergens in een toelichting dat hij daar meer de rol van waarnemer, van voyeur aannam dan dat hij zelf actief deel uit maakte van die wereld. 

Wat werkelijk mijn verbeelding prikkelt, is de persoonlijke achtergrond van de kunstenaar. Helmut Newton werd in 1920 in een joodse familie geboren te Berlijn als Helmut Neustädter en moest zijn vaderland in 1938 ontvluchten om het vege lijf te kunnen redden. (Ik zocht die uitdrukking even op omdat ik de betekenis van ‘veeg’ wilde weten. Hetzelfde woord komen we tegen in ‘een veeg teken’ – het heeft niets met vaagheid te maken, maar alles met sterfelijkheid…)

De man die als 18-jarige moest vluchten voor dwang, dreiging en dood, vindt na omzwervingen een plek waar hij zijn artisticiteit kan uitleven. Hij wordt een ware wereldburger en begenadigd kunstenaar die uitgroeit tot trendsetter in de modefotografie. Zijn liefde voor fotografie begon al op jongere leeftijd, maar zijn oog voor schoonheid bracht hem in combinatie met vakmanschap en inzet op het allerhoogste niveau.

Eigenlijk vind ik dat Helmut Newton in zijn werk de mens te kijk zet. Niet zozeer de mooie naaktmodellen die in medische protheses of schaamteloze poses op groot formaat zijn vereeuwigd – veel meer de geklede mens die in én buiten beeld veel minder goed raad weet met zijn of haar houding. Newton toonde de nieuwe kleren van de keizers en keizerinnen van zijn tijd – maar in hun glitterwereld zien we ook vandaag vooral ons ongemak, onze onzekerheid en onze schaamte weerspiegeld.

“But he hasn’t got anything on,” a little child said.

“Did you ever hear such innocent prattle?” said its father. And one person whispered to another what the child had said, “He hasn’t anything on. A child says he hasn’t anything on.”

“But he hasn’t got anything on!” the whole town cried out at last.

The Emperor shivered, for he suspected they were right. But he thought, “This procession has got to go on.” So he walked more proudly than ever, as his noblemen held high the train that wasn’t there at all.

 (The Emperor’s New Clothes – a short tale by Hans Christian Andersen).